Έλληνας επιστήμονας καθοδηγεί τη νέα αποστολή «Άρτεμις» της NASA που μελετά το μαγνητικό πεδίο Γης-Ήλιου-Σελήνης.

Δύο νέα διαστημόπλοια άρχισαν να συλλέγουν επιστημονικά στοιχεία για τις αλληλεπιδράσεις του μαγνητικού περιβάλλοντος της Γης και της Σελήνης με τον ηλιακό άνεμο, στο πλαίσιο της νέας αποστολής της NASA με την ελληνοπρεπή ονομασία «Artemis» (Άρτεμις), που παραπέμπει στην σεληνιακή θεά της ελληνικής μυθολογίας. Επικεφαλής επιστήμονας είναι ο ελληνικής καταγωγής Βασίλης Αγγελόπουλος, καθηγητής διαστημικής φυσικής του Ινστιτούτου Γεωφυσικής και Πλανητικής Φυσικής και του Τμήματος Επιστημών Γης και Διαστήματος στο πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια-Λος Άντζελες (UCLA).Η «Artemis» (ακρωνύμιο των αγγλικών λέξεων «Acceleration, Reconnection, Turbulence and Electrodynamics of the Moon Interaction with the Sun», δηλαδή β «Επιτάχυνση, Επανασύνδεση, Ανατάραξη και Ηλεκτροδυναμική της Διάδρασης της Σελήνης με τον Ήλιο» ) περιλαμβάνει δύο σεληνιακούς δορυφόρους, ο πρώτος εκ των οποίων βρίσκεται κοντά στο γήινο δορυφόρο από τις 25 Αυγούστου και ο δεύτερος από τις 22 Οκτωβρίου.

Επί περίπου έξι μήνες οι δύο διαστημοσυσκευές θα εκτελούν περίπλοκες «χορογραφίες» στην περιοχή της Σελήνης, σε μια ιδιότυπη τροχιά όχι ακριβώς γύρω από αυτήν, αλλά ισορροπώντας ανάμεσα στη βαρύτητα της Γης, της Σελήνης και του Ήλιου. Στη συνέχεια, τον Απρίλιο του 2011, τα δύο σκάφη θα τεθούν σε ελλειπτική τροχιά γύρω από το φεγγάρι, όπου και θα παραμείνουν για χρόνια, μεταδίδοντας επιστημονικά στοιχεία, μέρα παρά μέρα. Στόχος είναι να ρίξουν περισσότερο φως αφενός στο πώς η μαγνητόσφαιρα της Γης επηρεάζεται από τον ισχυρό ηλιακό άνεμο και, αφετέρου, πώς ο ηλιακός άνεμος επηρεάζει το φεγγάρι που δεν προστατεύεται από ανάλογο μαγνητικό πεδίο με αυτό που διαθέτει ο πλανήτης μας.

Η αποστολή Artemis -για την οποία συνεργάζονται με το UCLA το πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια-Μπέρκλεϊ, καθώς επίσης το Εργαστήριο Αεριοπροώθησης και το Κέντρο Διαστημικών Πτήσεων Γκόνταρντ της NASA- θα κάνει ταυτόχρονες μετρήσεις σωματιδίων, καθώς επίσης ηλεκτρικών και μαγνητικών πεδίων, προκειμένου να δημιουργήσει για πρώτη φορά ένα τρισδιάστατο «χάρτη» που θα δείχνει πώς η επιτάχυνση των σωματιδίων λαμβάνει χώρα κοντά στην τροχιά του φεγγαριού, στην γήινη μαγνητόσφαιρα και στον ηλιακό άνεμο.

Επίσης, οι δύο δορυφόροι θα κάνουν μοναδικές μέχρι σήμερα παρατηρήσεις του διαστημικού περιβάλλοντος πίσω από τη σκοτεινή πλευρά της Σελήνης, όπου βρίσκεται το μεγαλύτερο γνωστό «κενό πλάσματος» στο ηλιακό σύστημα, το οποίο δημιουργείται καθώς περνάει ο ηλιακός άνεμος και απορροφάται από το φεγγάρι. Το πλάσμα αποτελείται από καυτά ιονισμένα νέφη αερίων που μεταφέρουν ηλεκτρομαγνητικά και ηλεκτροστατικά κύματα.

«Θα μελετήσουμε το διαστημικό περιβάλλον γύρω από τη Γη και γύρω από τη Σελήνη, που δεν έχει ακόμα κατανοηθεί καλά. Το Artemis θα παρέχει μοναδικά στοιχεία και θα πάει εκεί που δεν έχει πάει κανένα άλλο διαστημικό σκάφος μέχρι τώρα», δήλωσε ο κ. Αγγελόπουλος.

Όπως εξήγησε, οι δορυφόροι του Artemis θα τοποθετηθούν στο διαπλανητικό διάστημα, για πρώτη φορά στα λεγόμενα «σημεία Λαγκράνζ», όπου οι βαρύτητες της Γης και της Σελήνης είναι περίπου ίσες. Τα δύο αυτά σημεία βρίσκονται ακριβώς έξω από την γήινη μαγνητόσφαιρα, πράγμα που θα επιτρέψει την ιδανική μελέτη της επίδρασης του ηλιακού ανέμου στην μαγνητόσφαιρα της Γης και των «αναταράξεων» που αυτός προκαλεί.

Η αποστολή Artemis θα συνεργάζεται με τις άλλες αμερικανικές τρέχουσες σεληνιακές αποστολές (LRO, LADEE, Grail) για να προετοιμάσει το έδαφος για την μελλοντική ρομποτική εξερεύνηση της Σελήνης. Το Artemis είναι παρακλάδι της αποστολής Themis (από την ελληνική θεά της δικαιοσύνης «Θέμιδα» ) της NASA και του πανεπιστημίου Μπέρκλεϊ, που ξεκίνησε το 2007 και περιλαμβάνει τρεις ακόμα δορυφόρους σε τροχιά γύρω από τη Γη (που μελετούν τα ηλεκτρομαγνητικά πεδία του πλάσματος πάνω από τη γήινη ατμόσφαιρα) και στην οποία ο Αγγελόπουλος είναι επίσης ο επικεφαλής επιστημονικός ερευνητής.

Όπως ανέφερε ο Έλληνας ερευνητής, «το διαστημικό περιβάλλον είναι πολύ διαφορετικό τόσο μακριά από την εσωτερική μαγνητόσφαιρα, επειδή δεν επηρεάζεται πολύ από το ισχυρό γήινο μαγνητικό πεδίο. Είναι ένα 'καθαρό' περιβάλλον, όπου μπορούμε να κατανοήσουμε θεμελιώδη φαινόμενα, όπως η μαγνητική επανασύνδεση, η επιτάχυνση σωματιδίων και η ανατάραξη, τα οποία είναι πολύ δύσκολο να μελετηθούν στο εργαστήριο. Όλα αυτά τα φαινόμενα είναι σημαντικά, επειδή αποτελούν μέσα με τα οποία μετατρέπεται η μαγνητική ενέργεια σε σωματιδιακή και εμφανίζονται σε πολλά άλλα περιβάλλοντα, όπως στα μηχανήματα σύντηξης και στα μακρινά άστρα» .

Η αποστολή «Θέμις», υπό την καθοδήγηση του Αγγελόπουλου, έχει ήδη ανακαλύψει μια σειρά από άγνωστά μέχρι πρόσφατα φαινόμενα, όπως ότι ένα σέλας συγκρούεται με ένα άλλο, μαγνητικούς διαστημικούς «σεισμούς» και «σφαίρες πλάσματος» που -σε ένα είδος κοσμικού…μπιλιάρδου- διασχίζουν αστραπιαία την «ουρά» της γήινης μαγνητόσφαιρας.

Το 2008, ο Αγγελόπουλος και οι συνεργάτες του στην αποστολή «Θέμις» ανακάλυψαν τον μηχανισμό που πυροδοτεί τις μαγνητικές καταιγίδες, οι οποίες, εκτός από τις θεαματικές εκρήξεις ενέργειας και φωτός στο βόρειο πόλο (το γνωστό βόρειο σέλας), επίσης σπέρνουν αναταραχή στους δορυφόρους γύρω από τη Γη, καθώς επίσης στα επίγεια δίκτυα ηλεκτρισμού και τηλεπικοινωνιών.

Ο Βασίλης Αγγελόπουλος αποφοίτησε το 1986 από το Τμήμα Φυσικής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και στη συνέχεια έκανε μεταπτυχιακά και διδακτορικό (με υποτροφία του Ιδρύματος Φουλμπράιτ), στη φυσική του διαστημικού πλάσματος, στο πανεπιστήμιο UCLA. Έχει τιμηθεί δύο φορές από την Αμερικανική Γεωφυσική Ένωση για το ερευνητικό έργο του.